23 juni 2021

Toekomst Zorglandschap GGZ is groen

“We zien graag een geestelijke gezondheidszorg in Nederland die letterlijk “binnenstebuiten” wordt gekeerd. Wij geloven in een nieuw GGZ-paradigma, gericht op mens en leefomgeving, preventie, met nieuwe innovatieve partnerschappen en een “natuurlijke inzet” van natuur in geestelijke gezondheidzorg“.

Hiermee reageren Nature For Health & IVN gezamenlijk op de discussienota Zorglandschap GGZ, van het ministerie van VWS.

We zeggen verder: “In contact zijn met de natuur zou daarom een integraal onderdeel moeten zijn van elke discussie over het zorglandschap van de GGZ, zowel in curatieve als preventieve zin. Alle GGZ instellingen in Nederland hebben samen meer hectaren groen dan een Nationaal Park. Zij hebben daarmee niet alleen een belangrijke functie voor gezonde cliënten en medewerkers, maar ook voor een gezonde buurt en voor een gezondere natuur en daarmee de toekomst van onze kinderen.“

Wat is er nodig om deze Groene  GGZ oplossingsrichtingen vorm te geven?

Nodig is, om aan de slag te gaan – gewoon gaan doen! Samenwerking tussen de verschillende onderdelen van GGZ instellingen – behandelaars, verpleging, facilitair bedrijf, groenbedrijf. Samenwerking tussen GGZ instellingen en maatschappelijke organisaties en wijken.  In de transitie fase is het daarnaast raadzaam te investeren in middelen voor procesbegeleiding, kennisuitwisseling, onderzoek en aanleg voor het realiseren van dit letterlijke zorglandschap van de toekomst.

We kunnen leren van een aantal inspiratievoorbeelden in GGZ land. Zonder uitputtend te zijn, denk aan inspiratievoorbeelden als Stichting Mondriaan, Stichting Somnium, Centrum Frits, GGZ Breburg, Dimence, GGZ Drenthe, BijBram, GGZ Eindhoven, GGZ NHN en Oh My Mood die al stappen op weg naar dit nieuwe landschap zetten.

Hieronder de gehele reactie van NFH en IVN op de discussienota.

Reactie Nature For Health en IVN op Discussienota Zorglandschap GGZ

De discussienota Zorglandschap GGZ  (2021) stelt onder meer: “Voor de toekomst willen we kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de ggz voor iedereen garanderen. De ggz moet meebewegen, met het oog op een toekomstbestendige inrichting van het zorglandschap. De vraag is hoe we problemen in de ggz kunnen oplossen en tegelijk vol kunnen inzetten op behoud van vertrouwen in de ggz. Hoe kunnen we de ggz het beste inrichten? Hoe kunnen we zorgen dat behandeling (in de curatieve ggz) en begeleiding (in andere levensdomeinen) beter op elkaar aansluiten zodat ze elkaar versterken? Wat is de stip op de horizon en hoe gaan we daar met elkaar naar toe werken? Hoe ziet Nederland er straks uit als we het over ggz hebben?”

Onze stippen op de horizon

Nature For Health (NFH) en IVN leggen de volgende stippen op de horizon als het gaat om de geestelijke gezondheidszorg in Nederland:

* Het zorglandschap nu ziet vaak één bron van gezondheid over het hoofd en dat is het landschap zelf. De afgelopen tien jaar is gebleken dat natuur nog veel gezonder is dan we al wisten én dat als mensen samen aan natuur werken het ook nog eens de sociale cohesie bevordert. Het zorglandschap van de toekomst zou in onze ogen dan ook letterlijk natuur en het landschap weer moeten omarmen en zowel preventie en herstel als contact met de buurt via dat landschap moeten bevorderen.
* Denk hierbij aan prachtige en uitnodigende groene GGZ gebouwen en terreinen, zonder harde grenzen tussen terrein en wijken. Terreinen waar zowel de natuur als mensen gezonder worden. Denk bijvoorbeeld aan
1) Preventie:
Deze terreinen bevorderen preventie doordat iedereen er welkom is om te ontspannen in de natuur en mee te werken aan een mooier er biodiverser terrein en ongemerkt aan hun gezondheid werken.
2) Behandeling:
Er is veel evidence dat natuur gezondheid bevordert, dus waarom binnen behandelen als het buiten kan?
3) Werkplezier en vitaliteit van GGZ medewerkers, ook voor medewerkers is naar buiten gaan gezond, daarbij draagt een groene uitnodigende omgeving ook bij aan werkplezier
4) Sociale cohesie. Door de buurt en andere onverwachte samenwerkingspartners actief uit te nodigen op het terrein en samen met cliënten te laten werken aan groene projecten bv een buurtpluktuin of aanleg van een vlindertuin wordt de sociale cohesie bevorderd en worden ongemerkt stigma’s verminderd.
5) Duurzaam terreinbeheer. Terreinen als instrument om andere maatschappelijke doelstellingen te helpen realiseren, zoals op het vlak van biodiversiteit, klimaat, waterretentie, enz. Dit kan bijdragen aan een sluitend en duurzaam business model voor het beheer van GGZ  terreinen.

Kortom: We zien graag een geestelijke gezondheidszorg in Nederland die  letterlijk “binnenstebuiten” wordt gekeerd. Wij geloven in een nieuw GGZ-paradigma, gericht op mens en leefomgeving, preventie, met nieuwe innovatieve partnerschappen en een “natuurlijke inzet” van natuur in geestelijke gezondheidzorg.

Wij ondersteunen het accent in de discussienota op de mens, maar willen graag toegevoegd zien dat het landschap letterlijk een belangrijke rol speelt in die toekomst en zowel preventief als curatief als sociaal wordt ingezet.

De afgelopen tien jaar is volgens associate professor Jolanda Maas uit minstens 70.000 onderzoeken is gebleken dat de natuur gezond is voor de mens. En dat terwijl de mentale gezondheid van de mens steeds meer onder druk komt door de afname van  natuur in onze leefomgeving. Alleen al in Amsterdam zijn de afgelopen tijd volgens Vereniging Eigen Huis ‘600 voetbalvelden’ aan natuur verdwenen.

Deze trend moeten we keren. In contact zijn met de natuur zou daarom een integraal onderdeel moeten zijn van elke discussie over het zorglandschap van de GGZ, zowel in curatieve als preventieve zin. Alle GGZ instellingen in Nederland hebben samen meer hectaren groen dan een Nationaal Park. Zij hebben daarmee niet alleen een belangrijke functie voor gezonde cliënten en medewerkers, maar ook voor een gezonde buurt en voor een gezondere natuur en daarmee de toekomst van onze kinderen.

Het zorglandschap van GGZ door onze ogen

Het volgende zien wij als we door onze ogen kijken naar het zorglandschap GGZ

* Steeds meer aandacht voor de relatie leefomgeving en mentale gezondheid: ONE HEALTH
* Steeds meer wetenschappelijk bewijs van de positieve impact op mentale gezondheid van in contact zijn met de natuur
* Steeds meer noodzaak van het bewandelen van nieuwe wegen in GGZ-land
* Steeds meer behandelaars die de kracht van natuur bij behandelingen ervaren
* Steeds meer GGZ medewerkers die stress ervaren, en waarvoor contact met groen, ook tijdens werktijd, stress-reducerend kan werken
* Steeds meer kansen om verschillende maatschappelijke functies via GGZ terrein te combineren – sociale integratie, klimaat, biodiversiteit, waterretentie, enz
* Steeds meer behoefte aan perspectieven, alternatieven, positiviteit.

Onze droom

We zouden het zorglandschap GGZ willen zien veranderen in een landschap van perspectieven, waarbij zorg een onderdeel is in een breder maatschappelijk proces waarin we werken aan onze mentale en fysieke gezondheid mede in relatie tot de gezondheid van onze leefomgeving.

We stellen ons een zorglandschap GGZ voor waarin we zorg hebben voor patiënten, lokale samenleving, GGZ medewerkers en natuur & landschap, in het bijzonder in en rond GGZ terreinen.  We stellen een nieuwe GGZ voor waarin medewerkers extra trots zijn op hun werk en de uitstraling van hun instelling.

Dit sluit ook aan bij de volgende passage in de discussienota: “Ook is een gezonde leef- en werkomgeving van belang. Dat is een omgeving die als prettig wordt ervaren, die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is. Het betekent dat de fysieke leef- en werkomgeving zo worden ingericht dat het gezond is én dat mensen deze kunnen benutten voor een gezonde leefstijl. Dat wil onder andere zeggen: het makkelijker maken van een gezonde leefstijl (bewegen, voedingsaanbod, rookvrije leefomgeving) en het verlagen van stressniveaus waardoor de mentale gezondheid verbetert”. Deze passage is een mooi begin, maar ziet één van de sterkste gezondheidsbevorderaars over het hoofd: de natuur in die leefomgeving, die werkt tegelijk aan mentale gezondheid, als lichamelijke gezondheid én versterkt ook nog eens je immuunsysteem.

Tevens sluit Groene GGZ aan bij dat wordt gezegd over duurzaamheid (aan het eind van de nota) : “(Investerings)programma om verduurzamingsinitiatieven te ondersteunen en op te schalen. Ook in de ggz gaat zorg- en hulpverlening op dit moment gepaard met uitstoot van broeikasgassen, productie van afval en schade aan het milieu. Van de kwaliteit en duurzaamheid van het zorgvastgoed (en de energiehuishouding daarvan) tot het gebruik van grondstoffen en het afval dat ontstaat. En van het gebruik van (milieubelastende) medicatie tot aan voeding. Inmiddels is bekend dat inzetten op verduurzaming van de zorg, ook goed is voor gezondheid.  Meer zorg op afstand vermindert de noodzaak tot vervoer en kan leiden tot meer tijd voor de cliënt. Op talloze plekken in de zorg en op verschillende manieren wordt steeds meer kennis en ervaring opgedaan hoe zorg ook duurzaam kan worden vormgegeven en ingericht. Ook in de ggz vindt dit steeds meer plaats. Deze ontwikkelingen verdienen steun en medewerking van alle betrokkenen, om te zorgen dat de ggz een sector is die goed is voor de mens en de planeet”

Echter, naast het feit dat in bovengenoemde passage de natuur min of meer vergeten is, is Groene GGZ  geen investeringsprogramma voor duurzaamheid, het is in onze optiek niet ‘een project erbij’ in de marges van een ggz nota,  investering in meer groen is juist één van de basiselementen om zowel preventief als curatief cliënten en medewerkers gezonder te maken én tegelijk te werken aan meer biodiversiteit en meer groen wat direct bijdraagt aan een gezonder klimaat. Elke boom die wordt gepland begint de dag erna met CO2 opslaan en als je deze boom samen met medewerkers, cliënten en buurt plant dan is die boom vanaf dat moment jullie boom en gebeurt er nog veel meer dan CO2 opslag. Zoals hierboven beschreven bezit de GGZ relatief veel hectares, zij heeft daarmee een grote kans én verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een groenere leefomgeving en gezonder klimaat.

We zouden graag zien dat het Groene GGZ proces dat wij hebben geëntameerd integraal onderdeel wordt van de toekomstontwikkelingen in en rond GGZ. Het Groene GGZ proces heeft in onze ogen vier pijlers:

                                                        Vier GROENE GGZ – pijlers

* Integreren van contact met de natuur in behandelingen (en inrichting en beheer van terreinen daarop afstemmen)
* Inzet van natuur voor vitaliteit en meer werkplezier van medewerkers
* Sociale integratie van GGZ terreinen en aanpalende wijken – terreinen als groene ontspanningsplekken voor de buurt
* Fysieke vergroening gebouwen en terreinen ter ondersteuning van GGZ business model – van “last naar lust” (ook financieel gezien)

In onze optiek, levert een Groen GGZ proces een belangrijke bijdrage aan het oplossen van problemen in de GGZ:

* Het accent ligt op gezamenlijk een nieuwe aanpak bouwen, waarin het GGZ landschap integraal onderdeel is van de samenleving en de werkelijkheid van wijken en stadsdelen. Geestelijke gezondheidszorg wordt daarmee feitelijk vermaatschappelijkt, en niet alleen een zorg en verantwoordelijkheid van GGZ-instellingen en medewerkers. In algemene zin gezegd, wordt hierdoor een laagdrempelig systeem gecreëerd, die breed maatschappelijk is verankerd en daardoor ook minder gevaar loopt om gestigmatiseerd te worden;
* Door GGZ terreinen en gebouwen te vergroenen en groen in behandelingen mee te nemen, nemen de kansen van perspectiefvolle behandelingen toe, wordt de vitaliteit van GGZ-medewerkers versterkt, en dragen GGZ instellingen actief bij aan de realisatie van maatschappelijke doelstellingen als klimaat, biodiversiteit en waterbeheer. Het imago van GGZ zal hierdoor ten positieve veranderen alsook de trots van medewerkers op hun instellingen en tevens het werkplezier van medewerkers.
* Door te werken aan meer integrale modellen waar terreinen en wijken in elkaar overvloeien, kan er ook gewerkt worden aan andere zorgmodellen in de GGZ, waar terreinen veilige havens zijn voor kwetsbare mensen, maar ook ontmoetingsplekken voor lokale gemeenschappen. Door terreinen meer maatschappelijke functies te geven, zoals moestuinen, gezonde paden, therapietuinen, worden GGZ terreinen een belangrijk onderdeel in de versterking van de geestelijke gezondheid van lokale gemeenschappen.
* Het concept in de discussienota van Screenteams past hier goed in, met de aantekening dat Screenteam tevens Green Screen Teams moeten worden.

De discussienota stelt: “De beweging die is ingezet om de klinische ggz af te bouwen en mensen meer in hun eigen omgeving te behandelen en te ondersteunen is waardevol maar kent ook een grens”. Wij denken dat het denken in  “klinische ggz en mensen in hun eigen omgeving behandelen” wellicht beperkend werkt en soms meer bijdraagt aan het probleem dan de oplossing. We zijn voorstander van het creëren van helende omgevingen op GGZ-terreinen die van belang kunnen zijn voor mensen die opgenomen zijn en die dagbehandelingen krijgen, maar tevens helend en preventief zijn voor mentale gezondheid van de buurt. De focus moet niet liggen op afbouw en eigen omgeving, maar anders benutten van klinische GGZ terreinen en natuur in wijken waardoor een heel nieuwe manier van preventieve mentale gezondheid(zorg) en behandeling ontstaat.

Daarbij komt dat GGZ terreinen (en in algemene zin groene terreinen waar mensen begeleiding of behandelingen krijgen) ook perspectieven kunnen bieden op het gebied van weer aansluiting vinden bij de maatschappij. Bijvoorbeeld door al dan niet betaalde banen in het groenbeheer aan te (laten) bieden, de oogst van tuinen op terreinen te gebruiken in de keukens van GGZ-terreinen, enz, enz.  Maar ook door de maatschappij op die terreinen uit te nodigen, bijvoorbeeld de buurt of MKB’ers waardoor de veilige achterwacht aanwezig is, maar mensen op het terrein zelf al kunnen werken aan herstel en weer in contact komen met de maatschappij.

Hierbij kunnen ook bedrijven in de omgeving van terreinen aansluiten, om zo gezamenlijk een groene kansketen te creëren voor mensen die werken aan hun mentaal herstel en ook open staan voor hernieuwd maatschappelijk functioneren. Dit past ook bij de denklijn in de discussienota: “Behandeling (curatieve ggz) en begeleiding (aandacht voor problemen in andere levensdomeinen) worden zoveel mogelijk afgestemd”.

Wat is er nodig om deze Groene  GGZ oplossingsrichtingen vorm te geven

Nodig is, om aan de slag te gaan – gewoon gaan doen! Samenwerking tussen de verschillende onderdelen van GGZ instellingen – behandelaars, verpleging, facilitair bedrijf, groenbedrijf. Samenwerking tussen GGZ instellingen en maatschappelijke organisaties en wijken.  In de transitie fase is het daarnaast raadzaam te investeren in middelen voor procesbegeleiding, kennisuitwisseling, onderzoek en aanleg voor het realiseren van dit letterlijke zorglandschap van de toekomst.

We kunnen leren van een aantal inspiratievoorbeelden in GGZ land. Zonder uitputtend te zijn, denk aan inspiratievoorbeelden als Stichting Mondriaan, Stichting Somnium, Centrum Frits, GGZ Breburg, Dimence, GGZ Drenthe, BijBram, GGZ Eindhoven, GGZ NHN en Oh My Mood die al stappen op weg naar dit nieuwe landschap zetten.

Aanbod

Nature For Health & IVN dragen graag bij aan het verder vormgeven van een landschap voor de GGZ, waarin zorg voor mens en de natuur voorop staat, omdat de mens in contact met zijn of haar leefomgeving een mens is met een grote weerbaarheid op het vlak van mentale en fysieke gezondheid. Het is tevens een mens die zichzelf als onderdeel van een groter geheel kan zien, en daarmee onderdeel is van een oplossing in plaats van onderdeel van een probleem.

——————————————————————————————————————

Contact:

Voor meer informatie of contact: rob@nfhfoundation (Rob Wolters) en r.visscher@ivn.nl (Renske Visscher) www.nfhfoundation.com https://www.ivn.nl/

Bronnen:

Enkele bronnen die onze oproep ondersteunen:

Jolanda Maas, https://www.allesisgezondheid.nl/nieuws/groen-stimuleren-voor-optimale-gezondheidseffecten/

Agnes van den Berg http://www.agnesvandenberg.nl/onderzoek_natuurgezond.php en Mark Mieras https://www.mieras.nl/schrijven/beetje-natuur/ https://www.mieras.nl/assets/pdf/mark-mieras-groene-stad-vitale-stad-oktober-2019.pdf

En:

Daarnaast wijzen we u graag op het recent verschenen boek Green Mental Health, waarin een uitgebreid overzicht staat van alle onderzoeken op het gebied van natuur en mentale gezondheid.

Tevens verwijzen wij naar het aanstaande congres “Natuur en Mentale Gezondheid”, georganiseerd door Green Mental Health, i.s.m. Nature For Health en IVN, op 30 September 2021.